Zonnewijzer uit Ampsen

Zonnewijzer uit midden 16de eeuw, In de vorm van een plavuis tegel van 16×16 cm, gemaakt van terracotta, rood bakkende klei. In bezit van de fam van Weede, bewoners van het landgoed
Hij is gevonden bij opgravingen in november 1985 achter boerderij ‘Ouden Ampsen’ door indertijd de werkgroep Archeologie van het Historisch Genootschap Lochem, onder leiding van amateur archeoloog Ben de Graaf. Hier bleek een oude gracht te liggen op de plek waar laatstgenoemde vermoedt dat de eerdere locatie is van het kasteel Ampsen.

Toelichting op de zonnewijzer, op basis tekst W.M. Mulder in Scholtambt van Lochem, 1986 nr 7, met aanvullingen van Hans Schippers, die ook de foto heeft gemaakt

Deze zonnewijzer blijkt een van de oudste exemplaren op dit gebied in Nederland te zijn.

De oudst goed gedateerde zonnewijzer is te vinden aan een gevel van de Jacobikerk te Utrecht, die uit 1463 stamt. Dit is een verticale Zuidwijzer, op een muur gemonteerd. Deze hier uit Ampsen is een horizontale wijzer die plat werd neergelegd. Het is niet uitgesloten dat de 2 gaten hebben gediend om de tegel op een voetstuk of vensterbank te kunnen leggen, zodat de juiste stand steeds terug te vinden was.

Het vlak waarop de cijfers staan, bevatte een stijl, die stond op het punt waar alle uurlijnen samen komen. Deze was draadvormig én in de richting van het cijfer 12 onder een hoek van ± 52 graden omhoog gebogen. De wijst dan naar de Noordpool en geeft als de zon schijnt een schaduwlijn op de cijferplaat, tussen + 5 uur v.m. tot 7 uur n.m.
Daarmee kon dan de ware plaatselijke zonnetijd bepaald worden.

Ook de torenuurwerken werden zo op tijd gezet. Dat was dus ook de lokale tijd die per locatie, per lengtegraad, verschillend was. Men had geen ander referentiepunt.

Dat was op zich geen probleem. Pas met snellere verbindingen en transport, telegraaf, telefoon, spoorwegen, werd het nodig over langere afstanden gelijke tijdsaanduiding te gebruiken.

Meer informatie over Zonnewijzers: https://www.dezonnewijzerkring.nl