Gerrit Prop (1880-1980)

Op 14 oktober 1944 vielen er bommen uit geallieerde vliegtuigen boven Zutphen. Die waren bedoeld om de IJsselbrug te vernietigen en daarmee de Duitse aanvoer van troepen en wapens naar Arnhem te verhinderen. Maar ze kwamen terecht op de stadswijk ten zuiden van het station, waar ze ruim honderd slachtoffers maakten onder de Zutphense burgers en een enorme schade toebrachten. Ook het pakhuis van uitgeverij Thieme aan de Waterstraat ging in vlammen op; en daarmee de complete voorraad aan educatieve boeken en kaarten. Het betekende het einde van Thieme als educatieve uitgever van onder andere de aardrijkskundige kaarten volgens de ‘methode Prop’.

Meester kaartenmaker

Die ‘methode’ werd bedacht en getekend door een ervaringsdeskundige: schoolmeester Gerrit Prop (1880 – 1980), die van 1915 tot 1940 hoofd was van de openbare lagere school II in Lochem. Hij had daarvoor al een vijftienjarige loopbaan als onderwijzer in Eefde, Vorden, Haarlo en Borculo achter de rug en was toen al begonnen zelf kaarten voor het onderwijs te tekenen.
Gerrit Prop werd op 2 november 1880 geboren in het Friese Oldeberkoop. Zijn vader was houder van het hulppostkantoor en klerk bij de plaatselijke notaris. Ooit had die geprobeerd het diploma van de kweekschool voor onderwijzers te behalen. Het was voor hem een grote voldoening dat twee van zijn zoons wel onderwijzer werden.
Gerrit deed dat via de kweekschool in Deventer, waar hij in Roelof Schuiling een inspirerende leermeester in de aardrijkskunde trof. Props andere belangstellingen waren geschiedenis en de natuur; bovendien was hij goed met potlood en penseel.
Zijn loopbaan begon Prop als onderwijzer in Eefde. Na het behalen van zijn hoofdakte werd hij aangesteld als onderwijzer in Vorden. Daar begon Prop met eigen kaartmateriaal voor het aardrijkskundeonderwijs, zonder te weten dat daaruit een ‘methode Prop’ zou groeien.

Op zijn school was slechts een onduidelijke kaart van Nederland aanwezig en Prop tekende eigenhandig een sobere en duidelijke blinde kaart van Nederland voor eigen gebruik. Zijn schoolhoofd was zo onder de indruk dat hij adviseerde ermee naar uitgeverij Thieme in Zutphen te gaan. Het duurde vanzelfsprekend enige tijd voordat Thieme er brood in zag en de concurrentie met erkende aardrijkskunde-uitgevers als Wolters en Noordhoff aan wilde gaan. En vervolgens moest de productie nog vorm krijgen. Ten tijde van het uitkomen van het eerste materiaal was Prop benoemd tot schoolhoofd in Haarlo, gemeente Borculo.
Hij had inmiddels, al vanuit Vorden, een goede relatie opgebouwd met meester Heuvel uit Borculo, die een goed woordje voor hem gedaan zal hebben. Voor diezelfde meester Heuvel maakte hij illustraties bij diens boek over ‘Volksleven en volksgeloof’.
Vanaf de eerste druk in 1908/09 veroverde de ‘Schoolkaart van Nederland door G. Prop’ langzaamaan vele scholen in Nederland, later gevolgd door o.a. wandkaarten van Nederlandsch Oost-Indië, van Europa en van afzonderlijke provincies en door atlassen en leerboekjes van ‘Europa en de Werelddelen’ en van ‘Nederland en zijne overzeesche bezittingen’. Allemaal door Prop persoonlijk getekend, met als voorbeeld de oude wereldatlas van zijn grootvader. Het werd zo de waarschijnlijk meest succesvolle aardrijkskunde-methode voor de lagere school in Nederland.

Prop stelde de volgende eisen aan een schoolkaart: ‘sober en duidelijk, mooie kleuren en goed getekend’. Deze benadering viel blijkbaar in goede aarde, want niet alleen de atlassen maar ook de wandkaarten werden goed verkocht en diverse keren herdrukt.
De Methode Prop werd vooral gekarakteriseerd door de opzet van de atlassen; de kaart direct naast de lesstof en op de volgende twee bladzijden een blinde kaart direct naast invuloefeningen. Verder werd er door een sterke beperking van de lesstof definitief gebroken met de in de 19de eeuw nog gebruikelijke overdaad aan gegevens in aardrijkskundemethoden. Prop introduceerde een geheel nieuw kleurgebruik voor de aanduiding van grondsoorten en naties.

Hoewel Prop vooral bekend is geworden met zijn aardrijkskundige kaarten, atlassen, leerboeken en ondersteunende boeken voor docenten, heeft hij ook op andere terreinen schoolboeken gemaakt. Rond 1920 een ‘Herhaling van de leerstof der Lagere School Rekenen’, rond 1930 ‘Vaderlandse Geschiedenis in woord en beeld voor de lagere school’, na de oorlog geheel herzien en aangevuld met een versie ‘Kleine geschiedenis etc…’.
Voor Lochem, waar hij vanaf 1915 hoofd van de 2e openbare lagere school was, heeft Prop veel betekend. Zijn leerlingen bracht hij liefde voor aardrijkskunde en geschiedenis bij en hij organiseerde schoolreisjes voor hen. In 1933, tijdens de feesten van ‘Lochem 700 jaar stad’, organiseerde hij een spraakmakende historische optocht, voorstellende de intocht te Lochem van Graaf Otto, die Lochem in 1233 stadsrechten verleende.

Verder schreef hij historische spektakels die werden opgevoerd in het openluchttheater, zoals ‘Vrouwe Eleonora’ en ‘Karel van Gelre’. Het idee voor zo’n openluchttheater was overigens ook afkomstig geweest van Prop, die daarvoor in 1935 het bestuur van VVV Lochem Vooruit warm had weten te krijgen.

In 1940 ging Prop met vroegpensioen, maar stilzitten deed hij niet. Hij had zijn handen vol aan het opnieuw opbouwen van het kaart- en atlasmateriaal, waarvan de originelen bij de uitgeverij verloren waren gegaan door de brand in Zutphen aan het eind van de oorlog en waarvan de oorlog bovendien actualisering nodig had gemaakt.

Van zijn hand verschenen in die periode ook De historie van een kleine landstad, Lochem (1958), De historie van het oude Gelre onder eigen vorsten (1963) en ‘Historie van de Lochemse berg (1965).
Zijn belangstelling voor de historie van Lochem uitte zich niet alleen in geschrift. Ook in aquarellen legde hij de realiteit en de historie van Lochem vast.
Meester Gerrit Prop woonde in zijn lange leven in Lochem op diverse plekken. Zijn eerste woonhuis was boven het oude postkantoor aan de Achterstraat. In 1924 kon hij aan het begin van de Barchemseweg het huis van aannemer Olthoff huren en in 1935 liet hij door Gerrit Jan Postel een huis ontwerpen hoger op de Barchemseweg.
De naam van Prop leeft in Lochem voort in de ‘Meester G. Propschool’ voor openbaar basisonderwijs. Tot 2017 was die school gevestigd vrijwel tegenover Props laatste woonhuis aan de Barchemseweg.