Zandweg door de Enk door Gradus ten Pas ca 1880

‘Een gezicht op Lochem’, onder die noemer werd dit schilderij in 1880 onder de bevolking verloot, maar het is weer teruggekomen bij de gemeente, die het heeft overgedragen aan het Historisch Genootschap. Vanaf een zandweg op de Armhoede of de Hoge Enk is het silhouet van Lochem te zien met een fabrieksschoorsteen en de watertoren van de fabriek van Naeff, links van een toren die waarschijnlijk die van de remonstrantse kerk moet voorstellen. Echt kloppen doet het niet.

Er is wel geopperd dat het niet een silhouet is van Lochem, maar van Delden, gezien vanaf omgeving Lage Eschweg (noordzijde van de stad) met links de Deldense watertoren, daarnaast de oude Blasiuskerk, de nog bestaande fabrieksschoorsteen vlakbij het station en rechts de slankere toren van de RK Blasiuskerk. Maar ook aan die theorie zitten haken en ogen.

Gradus ten Pas (1833-1899) werd geboren in de buurtschap Klein Dochteren. Vader Evert was ‘schoolhouder’ van de Klein Dochterense school. In het Bevolkingsregister voor de periode 1850-1862 staat Gradus ingeschreven als ‘verver’ (huisschilder). Maar gezien het grote aantal schilderijen dat er van hem bekend is moet hij al snel als kunstschilder zijn begonnen. In de naïeve stijl van een autodidact.

Gradus is tweemaal getrouwd geweest en ontwikkelde een drankprobleem. Toen hij, na het overlijden van zijn tweede vrouw en verhuizing van zijn kinderen, alleen in Lochem dreigde achter te blijven, volgde Gradus zijn drie zonen in 1896 naar Apeldoorn, waar hij ook weer veel schilderijen maakte. Hij is overleden in Beekbergen.