Stempel voor koosjere boter

Op de laatste zondag van februari 2021 signaleerde de metaaldetector van Edwin Rechterschot een metalen voorwerp in de bodem van een akker bij de Cloese.

Het voorwerp bleek van brons en leek een stempel. In spiegelschrift stond er te lezen: BOTERFABRIEK FORTUIN (Kosher) LOCHEM GEDEPONEERD.

Koosjere boter

Producten die bereid zijn volgens de Joodse spijswetten en daarop gecontroleerd worden door rabbijnen krijgen het Koosjer certificaat. Dat geldt niet alleen voor geslachte dieren en het vlees daarvan, maar ook voor producten als brood en boter. Er zijn in oudere kranten talloze advertenties te vinden van firma’s die koosjere waren ‘Onder Rabbinaal Toezicht’ aanbieden. Tot in Amsterdam waren er boterhandelaren die adverteerden met roomboter ‘uit de fabriek van den Heer Fortuin te Lochem’.

Ook banketbakkers die zijn boter toepasten lieten dat graag in advertenties weten.

Boterfabriek

Er bestond geen boterfabriek van de heer Fortuin te Lochem. Fortuin was namelijk geen fabrikant, maar handelaar. De boter werd gemaakt in boterfabriek ‘de Cloese’. Deze fabriek werd in 1895 gesticht door Cornelis Jacob Sickesz, eigenaar van het landgoed ‘De Cloese’. De boterverwerking begon eerst in het koetshuis van De Cloese, tot in 1904 het fabriekje verderop aan de Zwiepseweg klaar was. Sickesz stelde zijn chauffeur aan als directeur van de fabriek. Eerst werd er nog handmatig gewerkt, later werd er op stoom gefabriceerd.

Rabbinaal toezicht

Om koosjer te kunnen zijn moest (een deel van) de productie onder rabbinaal toezicht gebeuren. Verantwoordelijk daarvoor was de opperrabbijn van Gelderland, maar in de praktijk werd het toezicht in Lochem uitgevoerd door Abraham Bachrach. Deze werd in 1910, samen met zijn vrouw Jette Cohen, in hun huis aan de Markt op gruwelijke wijze werd vermoord door hun zoon Marcus. Maar dat is een heel ander verhaal…..

Fortuin

Omstreeks 1900 woonden in Lochem vele Fortuinen, zoals onder meer beschreven in een eerder artikel over Abraham Mozes Fortuin. Uit andere advertenties blijkt dat het hier gaat om M.J. Fortuin en dat moet Mozes Jacob zijn, geboren op 1 juli 1884 in Lochem.

Hij stond te boek als ‘kantoorbediende’ bij leerfabriek Naeff en was daar waarschijnlijk wat wij ‘administrateur’ zouden noemen. Maar blijkbaar verkocht hij daarnaast koosjere boter en zeep, een handel die zijn familie, en met name zijn oudoom en naamgenoot Mozes Jacob (1795-1863), ook vroeger al had uitgeoefend. De ‘boter van Fortuin’ uit Lochem was al een begrip toen de Mozes Jacob van 1884 nog maar een kind was.

Mozes Jacob Fortuin was niet alleen actief als koopman en handelaar, maar ook voor zaken die met de Lochemse gemeenschap te maken hadden. Zo was hij actief lid van het Verfraaiings-Gezelschap en secretaris van de commissie die zich bezighield met de viering van 700-jaar Lochem. Hij is tijdens de periode van die feesten in 1933 overleden, slechts 49 jaar oud.